Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Ama hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleabat bir düzen bileğildir. Tüze, maşer içre insanların bihakkın nasıl davrandıklarını bileğil, nasıl davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak sinein vardır. Hak kıymeti nedeniyle, insanlar arası ilişkileri bir düzene salmak, maşeri hayatın gerçekleşmesini sağlamak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin kontrasına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, kesinlikle mevsuk kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle maşer içre insanların reviş ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte dostluk, kişioğlu davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir tip, bir bütündür.” İnsan-kişioğlu, kişioğlu-tabiat ilişkilerinin insanlığın eş çıkarı ve huzuru sinein evrensel ilkelerle güvence şeşna kırmızıınmasıdır. Tüze, âdemiyet seviyesi sinein göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine biraşırı fikir ortaya atılmıştır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, maşer sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak belirten fikirlerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun eş iyiliğini sağlamak maksadıyla konulmuş olan ve umum gücüyle desteklenen kaide, kazanç ve seçimın kâffesidür. Henüz münteşir bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş maşeri yaşfakat düzenidir. Tüze Söz Mazmunı Tüze kelimesi Arapça “kazanç” kökünden hasılat ve kazanç kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “kazanç” kelimesinin çoğyüce “ah’kak”tır. Türk Anahtar Kurumu’na nazaran dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım güçlükleü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” anlamı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, dostluk anlamında da kullanılır. Uran Mazmunı Tüze dönemden döneme değiştiği sinein hala doyurucu bir tanım strüktürlamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen tanımı ise: “Belirli bir zamanda sınırlı bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) ilişkilanmış kurallar kâffesidür.” Bilimsel bir disiplin olarak dostluk, kendi içre temel olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun kişiler arası ilişkileri husus vadi kısmına Özel Tüze, kişiler ile mutluluk veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Tüze, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku umum hukukunun başlangıçlıca madun dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öteki toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye kırmızıınmış ve cebri yaptırımlara ehil olmasıdır. Tüze kuralları kişioğlu davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun mesabe yargılarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle müşabih nitelikteki tam durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze vadiında yaptırım umum gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek sinein kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı fakatçlayan yaptırımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları engellemek sinein kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapishane ve vakıf cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve gizliceçılık cezaları kadar farklı dostluk dallarında farklı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ait çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; zihini bir irade olarak gharabelik kuramlar, irade dışı olarak gharabelik kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik bileğil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek veya siyasal fikirleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan dostluk, umumi olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş maşeri bir yaşfakat düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kılgısal yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşeri hayatı düzenleyip insanların barış ve emniyet içre bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Ameliye Yarar (Sosyal İhtiyaçların Alınlanması) Hukukun kılgısal amacını, maşeri gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile maşer içre yaşayan insanların, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın strüktürsından kaynaklanan gereksinimlerinı kontralamaya çkırmızıışır. Tüze bu fonksiyonu ile veladet, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek dostluk düzeni hayatın temel gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın katıksız strüktürsına ve bundan sonra mevrut ihtiyaçlarına şayan sürdürmek zorundadır. Tüze önemli ölçübile, iktisadi gerçeklere bile sınırlıdır; iktisadi gereksinimlara uymalı ve onları kontralamalıdır. 3. Hak Tüze bu fonksiyonu ile sınırlı bir kombinezon şeşna aldığı toplumsal gereksinimlerı, özü salt bir muadele düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak reel kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak tanımıyla hak, “bir muadele düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) sürdürmek üzere iki farklı anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet anlamında kişisel bir özelliği deyimler. Can her hengâm haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni atfetmek uğrunda ötümlü ve bileğteamülmez bir çaba gösterir. İşte bu reviş ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile ait oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak kavramı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk vadiında hukuki mesabe olarak laf konusu olan hak bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Toplum sineindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini sineaziz kurallar tamü olarak dostluk, bu bileğerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve değerlendirmek yerinde bulunmuş olduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün dostluk sistemine ve sistemlerine egemen bulunan, nesnel ve salt bir mesabe niteliğindeki adalettir. Tüze bir maşer düzenini sineerir. Hukukun varlık nedeni bile adalettir; lüzum bulunan düzeni saklamak, gerekse onu bileğteamültirmeyi meşrulaştırmak sinein her hengâm adalete başlangıçvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta kontramıza müesses dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken dostluk anlamında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan dostluk düzenlerinin kendisine şayan olup olmadığı açısından bir mesabe ve yorum ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yararlı ve menfi kontralıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon abra içre olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak bütün dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşfakat uyacak, hem bile bu maşeri hayatın barış içre sürebilmesi sinein bir düzen görünümünü sağlamaya çkırmızıışacaktır.